Skanseny – zwiedzanie pod chmurką

Lato i wakacje to świetna okazja, aby zwiedzić muzea na wolnym powietrzu, których w Polsce nie brakuje. Skanseny w Polsce, bo o nich mowa, prezentują kulturę ludową danego regionu. A w polskich regionach jest wiele takich placówek, które nie tylko gromadzą obiekty zabytkowe w ekspozycjach etnograficznych, budowlanych, archeologicznych czy nawet technicznych i postindustrialnych, ale także w aktywny sposób przywołują dawne obrzędy i obyczaje poprzez różne zajęcia edukacyjne, warsztaty, gry i zabawy. Często są też tam organizowane specjalne wydarzenia tematyczne o charakterze kulturowym, historycznym i rozrywkowym. 

Najpopularniejsze skanseny w Polsce

Pierwsze polskie muzeum pod chmurką powstało we Wdzydzach Kiszewskich, w 1906 roku. Obecnie to Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulkowskich, założycieli tej placówki, rozkochanych w kaszubskiej kulturze. Jest dziś nie tylko kolekcją starych narzędzi, mebli i ubrań w drewnianych chałupach, ale też świadectwem zapomnianych zwyczajów. W tym samym regionie – województwie pomorskim koniecznie trzeba też zwiedzić Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach (Oddział Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku). To tutaj w szachulcowych zagrodach nadal ubija się masło, gotuje zupę brukwiową, lepi dwojaki, skręca powrozy, a nawet kopie torf, który służył za opał Słowińcom, nieistniejącemu już odłamowi Kaszubów.

Z kolei z drugiej strony naszego kraju, na Podkarpaciu – świadectwem innej zanikającej kultury jest Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej. W chyży, stuletniej chacie, znajdziemy typowe dla tej grupy etnicznej stroje, przedmioty codziennego użytku, a nawet pisanki zdobione łemkowskimi motywami. Ciekawostką w tym samym województwie – podkarpackim jest Zajazd Pastewnik w Przeworsku – żywy skansen, gromadzący zabytki architektury drewnianej, które pełnią obecnie funkcję gastronomiczno-hotelarską.Zabytkowe drewniane budynki z okolicy zgrupowano tu na kształt dawnej galicyjskiej osady i urządzono w nich miejsca noclegowe.

Niektóre z kilkudziesięciu różnorodnych tematycznie skansenów i obiektów im podobnych, zlokalizowanych w całej Polsce, otrzymały Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej na najlepszy produkt turystyczny. Wśród nich znalazły się:

• Muzeum Archeologiczne w Biskupinie to najsłynniejsze w Polsce wykopaliska i najbardziej znany w Europie Środkowej rezerwat archeologiczny. Funkcjonuje jako muzeum, ze współczesnymi pełnowymiarowymi rekonstrukcjami 3 osad: in situ – pierwszych rolników, tzw. długie domy sprzed 6000 lat, łużyckiej z epoki brązu sprzed 2700 lat i wczesnośredniowiecznej (X/XI w.). To największy skansen archeologiczny w Polsce i wizytówka polskiej archeologii. Zrekonstruowano tu nie tylko fragment osady warownej, ale stworzono też instytucję, zajmującą się archeologią doświadczalną. Podczas corocznego Festynu Archeologicznego na własne oczy można zobaczyć jak wyglądało życie codzienne starożytnych mieszkańców osady;
• Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Sanoku to największe w Europie muzeum skansenowskie. Na 38 hektarach znajduje się tam 180 obiektów budownictwa ludowego. Mają one charakter ekspozycyjny, ale równocześnie organizowane są w nich pokazy wytwarzania chleba czy wyrobów z drewna. Skansen w Sanoku to prawdziwie magiczne miejsce, które skłania do refleksji nad upływającym czasem. Wielkim atutem parku jest malownicze położenie u podnóża Gór Słonnych;
• Muzeum Wsi Kieleckiej – Park Etnograficzny w Tokarni, gdzie na rozległym terenie otoczonym przez las, znajduje się ponad 80 unikatowych zabytków architektury drewnianej, które powstawały od XVII do XX wieku. Z dala od głośnych miejskich arterii czekają na podziwianie oryginalne chałupy, spichlerze, młyny, dwór, dom lekarza, apteka z XIX wieku oraz zagrody, zamieszkiwane przez zwierzęta gospodarskie. Do wielu obiektów można swobodnie wejść, aby przekonać się jak wyglądało życie ludności wiejskiej. I co ciekawe, w skansenie znajduje się konsekrowany kościół, w którym odbywają się śluby;
• Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie to„muzeum życia”, w którym możecie przekonać się, jak wyglądało życie naszych przodków, na specjalnych pokazach poznać tradycje i obrzędy, a podczas warsztatów wcielić się w ich role. Tłem tej żywej edukacji są XVIII i XIX-wieczne zabudowania wiejskie. Muzeum uzupełnia model prowincjonalnego miasteczka Europy Środkowej z lat 30. XX w., czyli po prostu małe, klimatyczne sztetł;
• Centrum Słowian i Wikingów w Wolinie jako rekonstrukcja średniowiecznej zabudowy Wolina to miejsce niezwykłe, w którym można poczuć atmosferę sprzed 1000 lat. W jego skład wchodzą wczesnośredniowieczne elementy, takie jak m.in. chaty, bramy, wały i umocnienia. Eksponaty dla turystów są dostępne: mogą oni swobodnie wszystkiego dotykać, próbować, etc. Poprzez liczne prezentacje oraz inscenizacje, zwiedzający mają możliwość podpatrzenia średniowiecznego życia mieszkańców osady, a chętni mogą wcielić się w rolę dawnych rzemieślników. Rokrocznie organizowany tam Festiwal Słowian i Wikingów jest bardzo popularną imprezą plenerową;
• Skansen Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim jako „Muzeum bez kapci” jest pierwszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym rzece. Jego zbiory gromadzone są w takich działach jak młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy, pamiątki po dawnej Spale, oś rzeki Pilicy, wojenne trofea rzeki, wioślarstwo czy szkutnictwo ludowe. Eksponaty nie są tu zamykane w gablotach, a częściej gromadzone jako obiekty ruchome, np. różnego typu modele młynów. Skansen jest placówką „żywą” i interaktywną, m.in. dzięki organizowaniu wielu cyklicznych wydarzeń;
• Skansen wypieku chleba BRAVO w Ustroniu Morskim to klimat zacnej wiejskiej chaty wypełnionej zniewalającym aromatem świeżo upieczonego chleba i zapachem pieczonej, swojskiej kiełbasy czy żurku w chlebie. Jest to obiekt stylizowany na XIX-wieczną chatę zbudowaną z pruskiego muru i pokrytą trzcinową strzechą. Jego sercem jest ponad 120-letni piec, w którym, według staropolskich receptur, wypieka się różne rodzaje tradycyjnego chleba. Wizyta w skansenie to prawdziwa podróż do przeszłości – organizowane są tu specjalne prelekcje i pokazy. Znajdziecie tam wiele przedmiotów obrazujących historię młynarstwa i piekarstwa;
• Olandia – Kraina Wypoczynku i Konferencji ze Skansenem Olenderskim w Prusimiu powstała w zabudowaniach starego olenderskiego folwarku. Każdy z budynków wchodzących w skład kompleksu zachował swój unikatowy charakter zyskując przy tym nowe praktyczne funkcje. Zabudowania Olandii położone są na terenie malowniczego parku stanowiącego jednocześnie doskonałe miejsce do organizowania i uprawiania wszelkich form aktywności artystycznej, czy też rekreacji. Niezwykłą i rzadko spotykaną atrakcją, o której warto jeszcze wspomnieć jest piec chlebowy oraz wędzarnia, w których według tradycyjnych dawnych receptur przygotowywane są przeróżne wyroby.

Zachęcamy do zwiedzania nie tylko tych obiektów. Ciekawe skanseny znajdziecie w całej Polsce. Wiele z nich jest zrzeszonych w Stowarzyszeniu Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce.   

Zobacz także: Poznaj walory polskiej wsi