Stare Miasto w Warszawie

Stare miasto w Warszawie

Najstarsza część naszej stolicy – Stare Miasto stanowi zwarty zespół architektury z XVII i XVIII wieku, miejsce o średniowiecznym układzie zabudowy, otoczone pierścieniem murów obronnych z okresu XIV – XVI stulecia. Stare Miasto w Warszawie zachwyca kunsztem architektury i budową o kształcie prostokąta.

Stare Miasto stanowi jedyny na świecie (w tej skali) obszar planowej i dokończonej odbudowy terenu zabytkowej zabudowy miejskiej po katastrofalnych zniszczeniach podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku, sięgających około 90%. O znaczeniu Starówki (i całej Warszawy) dla Polaków świadczy dokonana odbudowa stolicy prawie doszczętnie zniszczonej w latach 1944-1945.

O krasie Warszawy świadczy najpełniej jego przedwojenna nazwa – Paryż Północy. W zabytkach Warszawy została zapisana cała historia miasta sięgająca aż XIII wieku. W 1994 roku Prezydent Polski uznał za pomnik historii zespół Starego Miasta Warszawy z traktem królewskim i Wilanowem. Są to tereny od Cytadeli, przez Nowe i Stare Miasto, Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat i Aleje Ujazdowskie, aż do Belwederu.

Symbolem Starego Miasta jest Plac Zamkowy, utworzony w 1818 roku po zburzeniu stajen zamkowych, kamienic i Bramy Krakowskiej.

Turyści przystający na tarasie nad wylotem tunelu trasy WZ, podziwiają widok na Pałac Pod Blachą, osiedle Mariensztat, Wisłę, Pragę i stojący przy placu Zamek Królewski.

Rezydencja królów wybudowana została w XV wieku. Do 1526 była siedzibą książąt mazowieckich, następnie własnością królewską. Po przeniesieniu przez króla Zygmunta III Wazę stolicy Rzeczpospolitej do Warszawy, zamek przebudowany w stylu wczesnego baroku, stał się siedzibą króla i dworu. W jego murach, w 1791 roku, uchwalono Konstytucję 3 maja. W latach 30. XIX wieku rezydowali w nim namiestnicy Królestwa Polskiego. W tym okresie zamek przebudowano w stylu neoklasycystycznym. W latach 1926-1939 zamek był siedzibą prezydentów II Rzeczypospolitej. W czasie oblężenia we wrześniu 1939, został zbombardowany i spalony. Podczas okupacji ograbiony przez hitlerowców. W 1944 wysadzono w powietrze pozostałe części zamku, ocalały jedynie Arkady Kubickiego i fragment Biblioteki Królewskiej. Pierwszą decyzję o odbudowie sejm podjął w 1949 roku. Nie zrealizowano jej z braku środków. Odbudowa nastąpiła dopiero z początkiem lat 70-tych. Głównej bryle nadano kształt wczesnobarokowy, jest budowlą pięcioskrzydłową z charakterystyczną wieżą zegarową. Dziś w zamku znajduje się muzeum, z obrazami takich mistrzów jak Rembrandt i Canaletto, który był nadwornym malarzem ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Gruntownej renowacji poddane zostały Arkady Kubickiego wspierające skarpę z zamkiem od strony Wisły. Po powstaniu 1831 roku pełniły funkcję stajni a potem garaży, obecnie są miejscem wystaw, okolicznościowych imprez i przyjęć.

Plac zamkowy na Starym Mieście

Na środku Placu Zamkowego wznosi się najstarszy i najbardziej charakterystyczny pomnik Warszawy. Kolumna Zygmunta III Wazy wzniesiona w 1644 według projektu Constantino Tencalla z fundacji króla Władysława IV dla uczczenia pamięci ojca, który przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Pomnik wznosi się na wysokość 22. metrów. Spoglądający z tej wysokości król dzierży w prawej dłoni szablę i krzyż, symbolizujące dzielność i gotowość walki ze złem. Kolumna runęła w czasie ostatniej wojny, można ją oglądać do dziś przy zamku od strony trasy W-Z. 

Poniżej placu zlokalizowany jest Pałac Pod Blachą, budowla XVII-wieczna o elewacjach późnobarokowych, przebudowana w 1732 przez Johanna Sigmunda Deybla dla książąt Lubomirskich. Wnętrza odbudowane po pożarze w 1760 roku przez Merliniego. W 1777 roku pałac kupił król Stanisław August, mieszkał w nim książę Józef Poniatowski. Pałac wypalony w 1944 roku, został odbudowany w roku 1949, w jego wnętrzach można obejrzeć zbiory Fundacji Teresy Sahakian oraz odrestaurowane wnętrza poświęcone ks. Józefowi Poniatowskiemu.

Ulicą Świętojańską dochodzi się z Placu Zamkowego do Rynku Starego Miasta obudowanego zrekonstruowanymi kamieniczkami mieszczańskimi. Po prawej stronie mija się kościół pod wezwaniem Męczeństwa św. Jana Chrzciciela. Kościół farny starej Warszawy, od 1402 kolegiata, od 1797 katedra. W tych murach mają miejsce historyczne wydarzenia. W 1339 roku, legaci papiescy ogłaszają wyrok w sporze miedzy Kazimierzem Wielkim a Krzyżakami. Odbywają się uroczystości przed otwarciem sejmów i koronacji królów Polski Stanisława Leszczyńskiego w 1704 roku i Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764, zaprzysiężenia Konstytucji 3 Maja. Dawny kościół parafialny rozbudowany w XIV wieku w stylu gotyckim, jako budowla halowa trzynastonawowa i bezwieżowa. W latach 1836-1842 przebudowana w stylu neogotyku angielskiego przez A. Idzikowskiego. Katedra została zburzona w czasie powstania 1944. Toczyły się w niej krwawe walki, wjeżdżały do niej czołgi. Odbudowana w stylu gotyckim z nowym rozwiązaniem szczytu fasady według projektu J. Zachwatowicza, ukończona w 1956 roku. W podziemiach złożono szczątki ostatnich książąt mazowieckich odnalezione w 1956 roku, spoczywa tu wiele zasłużonych dla Polski osobistości, między innymi król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz, prezydent Gabriel Narutowicz, prymas Stefan Wyszyński. Wewnątrz katedry zwraca uwagę drewniany krucyfiks kryty srebrną blachą z figurą Chrystusa prawdopodobnie z warsztatu rzeźbiarskiego Wita Stwosza. Z lewej strony prezbiterium, zachowana w pierwotnym wyglądzie kaplica zwana Kaplicą Szembeka, biskupa i kanclerza wielkiego koronnego. Przy bocznym wejściu fragmenty klasycystycznego grobowca Stanisława Małachowskiego wykonanego na początku XIX wieku przez rzymskiego rzeźbiarza Maksymiliana Laboureura według projektu Bertela Thorwaldsena. Na zewnątrz od ulicy Dziekanii wmurowana część żelaznej miny, która zniszczyła wnętrze w 1944. Przy południowym narożniku dzwonnica z początku XVIII wieku. Obok kościół Jezuitów zbudowany w latach 1609-1626 przez króla Zygmunta III na miejscu wyburzonych gotyckich i renesansowych kamienic. Sztukateria sklepienia, dekoracja szczytu fasady o cechach późnorenesansowych. Wewnątrz obraz Najświętszej Panny Łaskawej z połowy XVII wieku słynący łaskami, patronki Warszawy, podarowany królowi Janowi Kazimierzowi przez papieża Innocentego X. Kościół zniszczony w 1944 roku, odbudowany po wojnie, podziemia udostępnione są do zwiedzania.

Po przeciwnej stronie gotycka kamienica Pod Okrętem, przebudowana w pierwszej połowie XVII wieku. Od XVIII wieku nad portalem widnieje godło, płaskorzeźba przedstawiająca okręt. Od katedry prowadzi ulica Dziekańska. Nad arkadą korytarz łączący niegdyś komnaty królewskie na zamku z lożą prezbiterium kolegiaty. Z przejściem tym wiąże się historia o niedoszłym zabójcy króla, szlachcicu Piekarskim, którego duch ma błąkać się po tym korytarzu. Za katedrą znajduje się mały trójkątny placyk zwany Kanonią. Nazwa pochodzi od kamieniczek okalających placyk, w których w XVII wieku mieszkali księża kanonicy. Do końca XVIII wieku cmentarz parafialny. Na środku placu znajduje się spiżowy dzwon z XVII wieku, o którym mówi się, że jego trzykrotne obejście przynosi człowiekowi szczęście. W tym miejscu wzniesiono również najwęższy dom w mieście, który jest wyrazem sprytu właściciela chcącego ograniczyć wysokość podatku gruntowego płaconego dawniej w zależności od szerokości zewnętrznej fasady kamienicy. Od wschodu kamieniczki, rezydencje kanoników kapituły kolegiackiej w stylu późnego renesansu. Pod numerem 6/8 w początku XIX wieku mieściła się siedziba Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Tu żył i pracował Artur Oppman (Or-Ot) poeta Warszawy. Przy ulicy Jezuickiej gmach Komisji Edukacji Narodowej, z drugiej połowy XVIII wieku, pierwszego w Europie Ministerstwa Oświaty, którą upamiętnia tablica.

Dalej dochodzi się do Rynku Starego Miasta, który był niegdyś głównym placem Warszawy. Centralną część zajmował ratusz rozebrany w 1817 roku. Dziś pośrodku rynku stoi pomnik Warszawskiej Syrenki. Herbowe godło Warszawy. Kamienicom wokół rynku, doszczętnie zniszczonym w 1944 roku, przywrócono po rekonstrukcji wygląd z pierwszej połowy XVII i z XVIII wieku. Zgodnie z legendą, w piwnicach jednej z kamienic na rogu ulicy Krzywe Koło, ukryto skarby, których strzegł Bazyliszek. Każdego, kto poważył się by się do nich dobrać, smok zmieniał wzrokiem w kamień. Pokonał go przemyślny szewczyk zasłaniając się lustrem. Bazyliszek skamieniał pod odbiciem własnych oczu. Do legendy nawiązuje szyld na fasadzie kamienicy, będący też nazwą znanej restauracji. W Rynku pod numerem 7, odbudowany dom z XVI wieku, najstarsza siedziba patrycjuszy miejskich, Baryczków. Po stronie zachodniej, kamienica Klucznikowska. Mieszkał tu i zmarł w 1812 Hugo Kołłątaj, o czym przypomina tablica pamiątkowa. W gotyckich piwnicach mieści się popularna restauracja „Krokodyl”. Z kolei w kamienicy Fukiera słynna winiarnia, znana od przeszło 300 lat. Od 1810 w posiadaniu rodu Fukierów. Zbudowana w XVI wieku, około XVII wieku przebudowana w stylu późnorenesansowym. A w końcu XVIII wieku w stylu neoklasycystycznym. W dziedzińcu arkadowe krużganki. Zniszczona w 1944 roku, odbudowana w latach 1948 – 1953 jest siedzibą Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Parter kamienicy zajmuje restauracja „U Fukiera”. Najstarsza część narożnej kamienicy Pod świętą Anną, zwana też kamienicą książąt mazowieckich, a przez historyków architektury kamienicą Plumhoffowską, od ulicy Piwnej odbudowana została w kształcie z końca XIV wieku, ściana boczna od Wąskiego Dunaju z XV wieku. Po1470 roku własność kupca Andrzeja Kazuba. W sieni są dwa portale późnogotyckie z piaskowca z pierwszej połowy XVI wieku. We wnęce na rogu Wąskiego Dunaju umieszczona jest XVI-wieczna rzeźba św. Anny Samotrzeciej XVI wieku, od której budynek nosi nazwę. Przebudowana w 1635 roku w formach późnorenesansowych. Kolejna przebudowa po 1834. Odbudowany w latach 1947-1949. Obecnie ma w nim siedzibę między innymi Instytut Historyczny PAN. Od strony południowej renesansowa kamienica Pod Murzynkiem, nazwa pochodzi od głowy Murzynka na fasadzie. Była to pierwsza odbudowana po wojnie kamienica staromiejska. Wiąże się z nią inna, mniej chwalebna przeszłość. W 1899 roku, na tajnym zebraniu, indoktrynował w niej robotników Feliks Dzierżyński. Kolejna wskazywana turystom przez przewodników kamieniczka w tym rejonie, należała od 1511 roku do mieszczańskiego rodu Baryczków. Pierwotnie gotycka, po pożarze na początku XVII wieku przebudowana w stylu renesansowym. Przywrócono rzeźbiarskie obramienie portalu i charakterystyczny, jeden z nielicznych na Starówcwe, dach pogrążony, którego połacie nachylone są do środka budynku,. W sieni renesansowa dekoracja stiukowa sklepienia, na piętrach belkowe stropy z dekoracją malarską. Kamienice po stronie Dekerta, przy Rynku Starego Miasta 28 mieszczą Muzeum Historyczne miasta stołecznego Warszawy, które prezentuje historię stolicy od czasów najdawniejszych po te współczesne. Z północno-wschodnim rogu Rynku w dół, biegnie ulica Kamienne Schodki, ciekawy zakątek Starego Miasta. Prowadzi do ulicy Brzozowej i dalej ku Wiśle.

Z Placu Zamkowego do Rynku ciekawy spacer prowadzi ulicą Piwną. Przy tej najdłuższej ulicy Starego Miasta mieści się kościół św. Marcina. Ufundowany 1356 przez księcia Ziemowita Mazowieckiego i jego żonę Eufemię. Z pierwotnej gotyckiej architektury zachowana tylko dzwonnica z XV wieku. Od roku 1620 barokowy. Spalony w 1944 roku, odbudowany w 1950 z późnobarokową fasadą z 1744 roku. Kościół między innymi pełni posługę duszpasterską środowisk warszawskiej inteligencji, w latach PRL skupiał przedstawicieli opozycji. W lewo prowadzi ulica Piekarska. U jej wylotu na Podwale, przykuwa uwagę pomnik Jana Kilińskiego, przywódcy ludu Warszawy podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 roku. Pomnik dłuta Stanisława Jackowskiego, ustawiony pierwotnie w 1936 roku na placu Krasińskich w 140. rocznię powstania kościuszkowskiego, podczas okupacji został zdemontowany przez hitlerowców. Po wojnie ustawiony, jako pierwszy z pomników. W 1959 roku przeniesiony na obecne miejsce. Niemniej znanym, choć współczesnym, jest Pomnik Małego Powstańca. Rzeźba kilkuletniego chłopca w zbyt dużym hełmie. Pomnik odsłonił w 1983 roku lekarz Jerzy Świderski, w czasie powstania 14 letni harcerz, łącznik w batalionie AK „Gustaw”. Na murach za pomnikiem umieszczono tablicę ze słowami słynnej powstańczej piosenki: „warszawskie dzieci pójdziemy w bój”.

U zbiegu ulicy Nowomiejskiej i Podwale zachowały się pozostałości murów obronnych Warszawy. Barbakan, charakterystyczny obiekt dawnych fortyfikacji, zbudowany w połowie XVI wieku przez Jana Baptystę Wenecjanina. Zrekonstruowany w latach 1950-1954. W Barbakanie, w przejściu ze Starego na Nowe Miasto, można obejrzeć ekspozycję ilustrującą historię fortyfikacji miejskich z fragmentami murów i półkolistymi basztami. Przy ulicy Nowomiejskiej usytuowany jest kościół św. Ducha zbudowany w XV wieku. Zniszczony podczas wojen szwedzkich, przebudowany w latach 1707-1717 według projektu Józefa Pioli i Józefa Bellotiego. Z prawej strony, na wprost kościoła, biegnie w dół ku Wiśle ulica Mostowa. U jej wylotu stoi dawna baszta Mstowa strzegąca pierwszego stałego mostu na Wiśle, zbudowanego w 1573. W XVII wieku została przebudowana na prochownię, następnie w wieku XVIII na więzienie. W czasie powstania kościuszkowskiego wieziono tu magnatów współpracujących z caratem. Za Mostową, ulica Nowomiejska łączy się z ulicą Freta, przy której znajduje się wczesnobarokowy kościół Dominikanów, zbudowany w pierwszej połowie XVII wieku, odbudowany w 1956 roku. Na uwagę zasługuje kaplica Kotowskich z XVII wieku, zbudowana przez Tylmana z Gameren. Przy Freta pod numerem 16 urodziła się w 1867 roku, Maria Curie-Skłodowska. W setną rocznicę urodzin w budynku otwarto muzeum odkrywczyni polonu i radu. W związku z przebudową i modernizacją kamienicy, placówka została tymczasowo przeniesiona na parter Kamienicy pod Samsonem przy ul. Freta 5.

Idąc ulicą Freta dochodzi się do Rynku Nowego Miasta. Przy Rynku Nowomiejskim jest kościół Sakramentek zbudowany w drugiej połowie XVII wieku według projektu Tylmana z Gameren, ufundowany przez Marię Kazimierę, żonę Jana III Sobieskiego, na pamiątkę odsieczy Wiednia. W czasie powstania 1944 zniszczony razem ze szpitalem, który się w nim mieścił. Odbudowany po wojnie. Wychodząc z rynku Nowego Miasta ulicą Zakroczymską, na rogu Franciszkańskiej widzimy kościół Franciszkanów zbudowany w latach 1679-1732 w stylu baroku o późnobarokowej fasadzie z klasycystycznym zwieńczeniem. Po pożarze w 1944 roku, odbudowany w latach 1945-1955. Odbudowa kościołów na Starym Mieście była możliwa dzięki staraniom Rady Prymasowskiej Odbudowy Kościołów Warszawy oraz wsparciu państwa.

Zburzone i odbudowane po wojnie Stare Miasto jest dziś miejscem odwiedzanym licznie przez turystów z całego świata i mieszkańców Warszawy. Miejscem spotkań są liczne kawiarenki i restauracje.

Zabytki Warszawskiej Starówki

Starówka obejmuje tak charakterystyczne dla Warszawy zabytki, jak Zamek Królewski i Kolumna Zygmunta III zlokalizowane na Placu Zamkowym.

Wśród wielu zabytków warszawskiego Starego Miasta należy wymienić: Pałac pod Blachą, Katedrę Św. Jana, manierystyczny Kościół Jezuitów, kolegium jezuickie, Kanonia – zaułek na tyłach katedry św. Jana, Kościół Św. Marcina, zespół murów obronnych z Barbakanem oraz wiele malowniczych i urzekających kamienic pierwotnie pochodzących z XV-XIX wieku.

Starówka tętni życiem w dzień i wieczorem dzięki licznym kawiarenkom z ogródkami, restauracjom, pubom. Atrakcyjności dodają malownicze wąskie uliczki, Stary Rynek ze swoim wielkomiejskim gwarem i taras ze wspaniałą panoramą na Wisłę i prawobrzeżną Warszawę.

Zobacz także: Stare Miasto we Wrocławiu